Starożytna Syria leżała pomiędzy Morzem Śródziemnym (granica zachodnia) a rzeką Eufrat (granica wschodnia) i między górami Taurus (granica północna) i Palestyną (granica północna). Dzisiaj obecne granice Syrii wyglądają inaczej. Pierwsze pierwotne piśmiennictwo syryjskie mamy już w pierwszej połowie II tys. p.n.e., a pierwsze informacje dotyczące Syrii, które odnotowują inne kraje, możemy odnaleźć w piśmiennictwie mezopotamskim i egipskim z połowy III tys. p.n.e.

Termin Aram pochodzi od Aramejczyków, którzy zamieszkiwali starożytną Syrię. Jak podaje Księga Amosa (9, 7) Aramejczycy wywodzili się z Kir, miejsca, które do dzisiaj nie zostało zidentyfikowane. Jak podaje Księga Rodzaju (10, 22), Aramejczycy pochodzą od Arama wnuka Noego. Aramejczycy nie stworzyli nigdy własnego, silnego państwa, ale byli podzieleni na małe państewka, który konsolidowały się ze sobą podczas wojen np. przeciwko Izraelowi i Fenicjanom za Ben Hadada I, albo w 854 r. p.n.e. przeciwko Asyrii. Do zniszczenia Damaszku i osłabieniu państw aramejskich doszło po najeździe króla Asyrii Tiglatpilesara III i króla Judy Achaza przeciwko Aramejczykom. Z biegiem czasu pozbawione zdolności militarnych państwa aramejskie stały się zwykłymi prowincjami leżącymi w Asyrii.

Państwo Asyria upadło w 609 p.n.e. Królestwo Judy zostało podbite z kolei przez egipskiego faraona Necho II. Z kolei król Babilonu Nabuchodonozor II w 586 p.n.e zajął Judę zmuszając Egipcjan do ucieczki. Następnie zniszczył Jerozolimę, splądrował i zburzył Świątynię Jerozolimską. Izraelici zostali uprowadzeni do niewoli babilońskiej. Do Judy powrócili dopiero za zgodą pogromcy Babilonu, perskiego króla Cyrusa. Po powrocie do Judy w latach 520-515 p.n.e. Izraelici wybudowali w Jerozolimie Drugą Świątynię.

Około 520 roku p.n.e. Syria, znalazła się pod władzą Persów z dynastii Achemenidów. Podobny los spotkał i inne kraje, między innymi Fenicję, które zostały podbite przez Persów. Persja zajęła Syrię bez większego oporu, gdyż celem Cyrusa była zawarcie przyjaznych stosunków z państwami-miastami, celem wykorzystania ich później w walce przeciwko Egiptowi. Persowie potrzebowali okrętów fenickich w celu inwazji na Egipt, a później Grecję. Przez niemal cały okres rządów perskich miasta w krajach Żyznego Półksiężyca, rozkwitały, a Persowie odbudowywali miasta zniszczone przez Babilończyków. Cyrus miał też bardzo przyjazny stosunek do Hebrajczyków. Odbudował Jerozolimę i wydał dekret zezwalający deportowanym przez Babilończyków Izraelitom na powrót do Judei. To spowodowało, że Cyrusa uwielbiano i czczono niemal jak zbawcę świata. Syria wraz z Palestyną i Cyprem została przyłączona do piątej prowincji perskiej o nazwie Abar Nahara. Takich prowincji Persowie mieli w swoich strukturach, aż dwadzieścia trzy. Rządzone były one przez satrapów (satrapan: „strażnik władz”).
W 332 p.n.e. Aleksander Macedoński podbił Judeę, która nie stawiła żadnego oporu, a arcykapłan otworzył przed wojskami macedońsko-greckimi bramę miasta. Judea została włączona oficjalnie do prowincji nazwanej Syrią Dolną, czyli Celesyrią. Samaria zaś została uznana za stolicę Celesyrii. W ramach tej prowincji Judea miała przyznaną autonomię, a jej ze stolicą była Jerozolima. Dzięki temu Izraelici mogli kultywować swoje tradycyjne obrządki i zwyczaje. Aleksander Macedoński z kolei po zdobyciu Gazy, która stawiała mu opór dokonał masakry ludności, wymordował wszystkich mężczyzn, a ocalałe kobiety i dzieci wziął do niewoli. Po śmierci Aleksandra Wielkiego, w wyniku wojen diadochów rejon Gazy znalazł się pod panowaniem dynastii Ptolemeuszy, którzy kontrolowali Egipt i Judeę.

W 321 p.n.e. doszło do bitwy pod Gazą, w której Ptolemeusz pokonał Seleucydów. Po śmierci Aleksandra Macedońskiego Judea znalazła się pod władzą Ptolemeuszy, którzy rozpoczęli wojny z Seleucydami o te ziemie. Władzę w Egipcie, a potem w Judei przejął dowódca wojsk Aleksandra, którym był Ptolemeusz I Soter. Z kolei inny dowódca Aleksandra Macedońskiego, Seleukos stał się władcą państwa Seleudyców, które obejmowała min. Syrię. W 301. r.p.n.e Seleukos po zwycięstwie pod Ipsos postanowił wybudować w Syrii nową stolicę,

W III wieku o władzę w Judei zażarcie walczyli Ptolemeusze i Seleucydzi, ale ostatecznie teren Judei został oficjalnie włączony do państwa Seleucydów. Judejczycy w większości pozytywnie przyjęli taki stan rzeczy. Za panowania syryjskiego króla Antiocha III, młodszego syna Seleukosa II, w latach 223-187 p.n.e., Judea uzyskała autonomię, a jej ludność – prawo do zachowania swoich tradycji narodowych. Władzę administracyjną sprawowali arcykapłani i Rada Starszych, a Świątynia Jerozolimska było zwolniona z płacenia jakichkolwiek podatków.

Antioch III był jednym z najwybitniejszym królów z dynastii syryjskiej Seleucydów i za jego rządów doszło do największego rozkwitu politycznego i gospodarczego Syrii. W ostatnich latach jego panowania konflikt z Cesarstwem Rzymskim złamał jego potęgę i zapoczątkował koniec monarchii hellenistycznej.

Rządy Seleucydów, a konkretnie Antiocha IV doprowadziły do wybuchu w 167 p.n.e. judejskiego powstania Machabeuszy, co z kolei doprowadziło do powstania państwa Machabeuszy. Przyczynami powstania, które nawarstwiały się latami powstania było podnoszenie podatków przez Antiocha III, a później prawdopodobne splądrowania świątyni przez Seleukosa IV, który chciał spłacić w ten sposób długi ojca. To wszystko powodowało narastające niezadowolenie u Izraelitów. Ostatecznie szalę przechyliła decyzja Antiocha IV, który wydał rozkaz, aby w Świątyni Jerozolimskiej postawić ołtarza Zeusa i składać mu ofiary. Antioch był miłośnikiem kultury greckiej, dlatego powziął decyzję, aby zhellenizować Izraelitów. Antioch zmienił nazwę Jerozolimy na Antiochię Judejską, zamiast Prawa Bożego, wprowadził świeckie prawo greckie, za także zezwolił na budowę. greckich elementów kultury, jak gimnazjon czy stadion. Tego Judejczycy nie akceptowali.

Około 180 roku p.n.e. arcykapłanem w Świątyni Jerozolimskiej przestał był Oniasz, z powodu domniemanej chęci zamiaru wykorzystywanie pieniędzy świątynnych, które miały być przeznaczone na odzyskanie władzy przez Ptolemeuszy. Miejsce Oniasza zajął jego brat Jezus Jazon, który podjął się hellenizacji Judejczyków. Antioch IV zaczął jednak podejrzewać arcykapłana Jezusa Jazona o spiskowanie przeciwko niemu, dlatego osadził na jego miejscu arcykapłana Menelaosa, a niepopularny arcykapłan został wygnany.
Jazon nie mógł się pogodzić z utrata godności arcykapłana i próbował za wszelką cenę odzyskać swoje miejsce w Świątyni Jerozolimskiej, co spowodowało rozruchy w Jerozolimie. Antioch IV postanowił spacyfikować Izraelitów i zaatakował miasto, zburzył mury i obrabował Świątynię. Ponadto rozkazał, aby garnizon syryjski rozlokował się w cytadeli Akra, aby mógł w razie czego podjąć szybką interwencję przeciwko Judejczykom.

Antioch IV wprowadził radykalne zakazy, nie pozwalając Izraelitom się obrzezać, obchodzić szabatu i nakazywał składanie ofiar Zeusowi. W 167 roku p.n.e. idący w coraz większy radykalizm Antioch IV wydał edykt zabraniający wszelkich izraelskich tradycyjnych zwyczajów. Tak jak wspominałem wcześniej, falę goryczy przelało jednak, że w Świątyni kazał czcić syro-fenickiego boga Baal-Szamona, którego nazywano Zeusem. Takie postępowanie to był element hellenizacji terenów zajętych przez Seleucydów.

Diodor Sycylijski w swoje słynnej „Bibliotece historycznej”, w opisie świata i wydarzeń, w której opierał się na wcześniejszych autorach, sięgał między innymi po Ktezjasza, Hekatajosa z Abdery, Megastenesa, Efora, Hieronima z Kardii, Polibiusza, Posejdoniosa. Diodor odnośnie postępowania w Świątyni Jezozolimskiej króla Antiocha napisał:
Antioch przed posągiem i ołtarzem znajdującym się pod gołym niebem złożył ofiarę z ogromnej świni, polał krwią posąg i ołtarz; kazał przyrządzić mięso, jego posoką wymazał tekst świętych ksiąg Mojżesza, zawierających owe prawa nakazujące nienawiść do obcych, i zgasić lampę zwaną przez Żydów nieśmiertelną, która paliła się bezustannie w Świątyni; przedtem jeszcze zmusił kapłana i innych Żydów do spróbowania mięsa

Matatiasz z rodu Hasmoneuszy zaprotestował przeciwko nakłanianiu Żydów do idolatrii. Kiedy do Modiin przybył urzędnik syryjski, nakłaniający wyznawców judaizmu do złożenia ofiary obcym bogom, zabił jego oraz Żyda, który zgodził się złożyć taką ofiarę. Matatiasz po dokonaniu zabójstwa ukrył się z synami w górach Gofna, a po jakimś czasie do nich szybko przyłączyli się inni zbuntowani Izraelici Wydarzenia te stały się początkiem zrywu ludności żydowskiej, skierowanego przeciwko władcom syryjskim, zwanego powstaniem Machabeuszy. Matatiasz umierając w 166 roku p.n.e., desygnował na swoich następców synów – Judę Machabeusza na wodza walki zbrojnej, a Szymona Hasmonejczyka do kierowania sprawami administracyjnymi i politycznymi.
Zgodnie z jego życzeniem dowództwo nad powstaniem i objął Juda Machabeusz. przekształcając walkę powstańców w walkę partyzancką, która przynosiła zdecydowane efekty. Wyróżniał się ogromną odwagą i determinacją w walce z Syryjczykami i zhellenizowanymi renegatami żydowskimi. Dzięki Judzie Machabeuszowi powstańcy pokonali cztery wyprawy ekspedycyjne Seleucydów. Zawarty został pokój, a Juda Machabeusz wkroczył ze swoja armią do Jerozolimy, gdzie doprowadził do oczyszczenia i odnowienia Świątyni oraz do wznowienia w niej codziennego kultu ofiarnego (164 p.n.e.). Na pamiątkę tego wydarzenia ustanowiono nowe święto – Święto Świateł – Chanuka, które jest obchodzone do dzisiaj. Juda ufortyfikował też Wzgórze Świątynne. Kiedy dowiedział się o śmierci syryjskiego władcy Antiocha IV okrążył ze swoja armią twierdzę Akrę, która była w rękach syryjskich i zhellenizowanych renegatów żydowskich, jednak nie udało mu się jej zdobyć. Kolejnym powodem do konfliktu z Syryjczykami okazało się postępowanie zhellenizowanego arcykapłana Eljakima, który przyjął greckie imię Alkinos. Zaczęły się prześladowania pobożnych (hebr. chasidim). Dla równowagi Juda Machabeusz zawarł przymierze z Rzymem i reaktywował swe powstańcze siły na terenach mało zaludnionych. Juda zginął w 160 roku p.n.e. podczas bitwy pod Elasą.

Po śmierci Judy Machabeusza dowództwo nad powstaniem Machabeuszy objął jego brat Jonatan Hasmonejczyk Machabeusz. Wkrótce podczas walk zginął kolejny brat Jonatana, Jan, który w związku z tym musiał dokonać krwawej zemsty (goel ha-dam) za terenie Zajordanii. Gdy się wycofywał po starciu z wojskiem syryjskim, jego oddziały powstańcze rozpierzchły się. Udało mu się jednak zebrać ponownie armię i wałczyć podjazdowo, niszcząc wybrane cele ataku i wycofując się. Jonatan podjął się pertraktacji z Seleucydami i uzyskał od króla syryjskiego Aleksandra Balasa stanowisko arcykapłana (152 r.p.n.e), co oznaczało, że stał się wielkorządcą w Judei. Stworzył silną armię żydowską i sprawił, iż Judea stała się bogatą prowincją. Ufortyfikował Jerozolimę, a jedynym bastionem Syryjczyków i renegatów o helleńskim światopoglądzie w tym regionie, stała się Akra. Jonatan Machabeusz miał przymierze z Rzymem, a z Syryjczykami świetne układy. Przejął miedzy innymi Gazę i Askalon. Będąc u szczytu został podstępnie uwięziony dla okupu przez syryjskiego generała Tryfona. W 142 roku p.n.e pomimo zapłacenia okupu Syryjczycy go zamordowali.

Dowództwo po nim objął jego brat Szymon Hasmonejczyk, jeszcze w czasie, kiedy Jonatan był więziony. Szymon umocnił Jerozolimę i zawarł przymierze z Rzymem i Spartą. Odparł także atak hellenistycznego władcy Syrii, Demetriosa II. Szymon Machabeusz w 141 roku p.n.e., przepędził z twierdzy Akra cały garnizon syryjski i zajął twierdzę Gezer. Seleucydzi uznali niepodległość Judei, a Szymon został obwołany przez arcykapłanem i Nassi -władcą narodu (hebr.książę).W 140 p.n.e. zawarł on porozumienie z Rzymem, na mocy, którego Judea stała się lennikiem Rzymu. Dzięki temu porozumieniu Syryjczycy dostali od Rzymian zakaz krzywdzenia Izraelitów. Po usunięciu ostatnich syryjskich wojsk i zajęciu Jaffy musiał bronić Judei przed wojskami władcy Syrii, Antiocha VII. Szymon został zamordowany przez Syryjczyków w 134 r.p.n.e. wraz z dwoma synami. Ocalał wtedy jego trzeci syn Hirkan, którego nie było wówczas z ojcem.

Zaraz po Szymonie Machabeuszu etnarchą Judei i arcykapłanem został Jan Hirkan I, który mocno związał się z saduceuszami. Swoją funkcje pełnił w latach 134 p.n.e.-106 p.n.e. Pięć lat po objęciu władzy w Judei wykorzystał mocne osłabienie potęgi militarnej Syrii i udało mu się zrzucić z Judei zwierzchnictwo syryjskie. Dysponując silna armią wziął się za podboje sąsiadujących narodów zajmując kolejno Galileę, Idumeę i pokonując Edomitów, a także Samarię, gdzie zniszczył świątynię wybudowaną przez Samarytan na górze Gerazim.

Po śmierci Jana Hirkana królem Judei i arcykapłanem został Arystobul I, który sprawował władzę bardzo krótko, gdyż od w latach 106 p.n.e.-105 p.n.e. Arytstobul był blisko związany ze stronnictwem Saduceuszy. Po śmierci Arystobula, jego żona królowa Judei Aleksandra Salome kazała uwolnić z wiezienia Aleksandra Jannaja, którego następnie poślubiła zgodnie z prawem lewiratu. Kolejny królem Judei i arcykapłanem został, więc Aleksander Jannaj, który rządził w latach 105 p.n.e.-79 p.n.e. Podczas jego rządów rozpętała się wewnętrzna wojna pomiędzy dwoma stronnictwami faryzeuszy i saduceuszy. Królowa Salome po śmierci Aleksandra Jannaja uspokoiła sytuację w kraju i nawet wprowadziła mocno prześladowanych faryzeuszy do Sanhedrynu, gdzie dotychczas nie zasiadali. Sanhedrynu była to główna władza sądownicza i religijna Jerozolimy. Salome przeżyła swojego drugiego męża o dwanaście lat i zmarła w 67 r.p.n.e.

Kolejnym królem Judei w 67 r.p.n.e został syn Aleksandra i Salome, Jan Hirkan II, który rządził zaledwie 3 miesiące, gdyż zdetronizował go jego młodszy brat Arystobul II. W ten sposób Arystobul II stał się królem Judei, ale na mocy ugody z bratem pozwolił zachować Janowi Hirkanowi II jego majątek i godność arcykapłańską. Arcykapłan Hirkan obawiał się jednak o swoje życie, dlatego też zbiegł do Petry, która była wtedy stolicą królestwa natabejskiego. Zaraz po tym Hirkan z pomocą Natabejczyków zaatakował swojego brata, który został oblężony w świątyni jerozolimskiej. Król Arystobul II poprosił o interwencję Pompejusza i ten wysłał Marka Skaurusa z zadaniem podjęcia się mediacji. Marek Emiliusz Skaurus w wyniku łapówki, jaką otrzymał od Artysobula zaatakował i zmusił króla Natabejczyków Artesa II i arcykapłana Hirkana do wycofania się. Po tym fakcie większość zwolenników Hirkana przeszła na stronę Arytsobula. Arytosbul II był królem tylko do 64 r.p.n.e.

W tym czasie Pompejusz zajął Syrię, kończąc panowanie Seleucydów, i wkroczył ze swoim legionem do Judei, opanowując Jerozolimę w roku 63 p.n.e. Ostatni zwolennicy arcykapłana Jana Hirkana II poddali Jerozolimę nie stawiając żadnego oporu. Państwo Machabeuszy oficjalnie przestało istnieć, a Judea znalazła się w strefie bezpośrednich wpływów imperium rzymskiego. Pompejusz z podbitych terytoriów utworzył nową rzymską prowincję Syrię. Wszystkie państwa w tej prowincji były zależne politycznie i finansowo od Cesarstwa Rzymskiego.

37 roku p.n.e a władzę w Judei, Galilei i Batanaei objął Herod II Wielki, który od 35 roku p.n.e dostał do cesarza Oktawiana Augusta syryjską Gazę z okolicznymi ziemiami. Podczas rządów króla Heroda II znacznie wzrosła liczebność Żydów w rejonie Gazy, jednakowoż w mieście kwitł kult pogański.

W 66 roku n.e. w Cezarei wybuchło powstanie żydowskie (66–73 rok n.e.) przeciwko Rzymianom, które rozprzestrzeniło się na cały kraju i doprowadziło do ostatecznego zniszczenia całego kraju. Rzymianie wysłali przeciwko Żydom XII Legion rzymski, który stacjonował w Syrii. Izraelici go jednak pokonali. Żydzi zniszczyli w Syrii zniszczyli Gazę, Askalon, a także ich okoliczne wioski.

W I wieku n.e. po zniszczeniu Judei dużo Izraelitów zamieszkało w jednym z syryjskich miast Damaszku, o czym świadczy między innymi tekst Nowego Testamentu. Saul z Tarsu wyruszył do Damaszku, aby prześladować chrześcijan i został oślepiony przez Jezusa, który go wybrał na swojego apostoła. Saul po oślepieniu został doprowadzony przez towarzyszących mu ludzi do Damaszku i poszedł na ulicę zwaną Prostą, gdzie uczeń Ananiasz włożył na Saula ręce i ten przejrzał, a „z oczu jego opadły jakby łuski” (Dz.Ap. 9:10-18).
Apostoł Paweł przez pewien czas głosił w synagogach damasceńskich, że Jezus jest Synem Bożym, ale w momencie, gdy Żydzi zaplanowali go zabić, był zmuszony uciekać nocą w koszu na sznurze przez mur. (Dz 9:11, 17-25; 26:20; Gal 1:16, 17).
W 135 roku po stłumieniu żydowskiego powstania o niepodległość Szymona Bar-Kochby, Rzymianie dokonali zmiany nazwy Judea na Syria Palestina (Syria palestyńska)

Bibliografia:
Żydowski Instytut Historyczny (Polski Słownik Judaistyczny)
Wojny biblijne. Martin J.Dougherty, Michael E.Haskew
A. Tschirschnitz, Dzieje ludów biblijnych, Warszawa 1994
Grant M., Dzieje dawnego Izraela, Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy
Jerzy Ciecieląg, Żydzi w okresie drugiej świątyni 538 przed Chr.-70 po Chr
Iwaszkiewicz, Łoś, Stępień, Władcy i wodzowie starożytności. Słownik, Warszawa: WSiP, 1998

« »